Το Χωριό

Η Αναρίτα είναι χωριό της επαρχίας Πάφου, που βρίσκεται 12 περίπου χιλιόμετρα στα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου. Το χωριό είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 105 μέτρων, πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το μεγαλύτερο μέρος του χωριού είναι τοποθετημένο πάνω σε κρητίδες του σχηματισμού Πάχνας. Το ανάγλυφο, που είναι συνέχεια της θάλασσιας αναβαθμίδας στα ΝΔ, αρχίζει ν’ ανεβαίνει στα βόρεια, όπου το υψόμετρο φθάνει τα 254 μ. Η πλησιέστερη παραλία βρίσκεται σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από το χωριό.

Κοινοτικά Κέντρα Αναρίτας

Η Αναρίτα, έχει πλούσια και μακρά παράδοση. Το χωριό περιλαμβάνεται στον κατάλογο μεσαιωνικών φέουδων του Mas Latrie. O Louis de Mas Latrie, ο πρώτος Γάλλος ειδικός στην κυπριακή ιστορία, δημοσίευσε τον κατάλογο των κατοίκων των χριστιανικών χωριών της Κύπρου, που έγινε το 1841 ύστερα από διαταγή του Τούρκου διοικητή της Κύπρου Ταλαάτ εφέντη για σκοπούς φορολογίας. Σχετικά με την Αναρίτα, δίνει τον αριθμό 23, ως αριθμό κατοίκων χριστιανών φορολογουμένων. Η φορολογία αφορούσε μόνο τους χριστιανούς και σε κάθε φορολογούμενο αναλογούν 5 ως 6 άτομα. Σύμφωνα με αυτό συμπαιρένουμε πως το 1841 η Αναρίτα είχε 115-138 κατοίκους.

O Louis de Mas Latrie σε άλλο έργο του δίνει την πληροφορία ότι η Anarita μαζί με άλλα χωριά δωρήθηκε το 1468 από τον Ιάκωβο τον Β΄της δυναστείας των Λουζινιανών στον ιππότη Jerome Salviati. Στο ίδιο έργο πιο κάτω με το όνομα Anarrida αναφέρεται στον κατάλογο των δημόσιων κτημάτων, που έγινε στις αρχές της Ενετοκρατίας. Στο έγγραφο της δωρεάς η Αναρίτα χαρακτηρίζεται ως presterie, που κατά τη γνώμη του Σ. Μενάνδρου διαφέρει από το casal (= χωριό) και ισοδυναμεί με το ferme (= έπαυλη), φέουδα της Βασιλικής ιδιοκτησίας των Κουκλιών.

Πανοραμική άποψη του χωριού

Αργότερα το 1881 όταν έγινε η πρώτη επιστημονική απογραφή του πληθυσμού της Κύπρου από τη νέα αγγλική διοίκηση, είχε 195 κατοίκους χριστιανούς και μωαμεθανούς και το 1982, 329 μόνο Έλληνες. Οι Τουρκοκύπριοι, 7 ως 8 οικογένειες, έφυγαν όλοι το 1963-1964, όταν άρχισαν οι διακοινοτικές ταραχές. Τους εξανάγκασαν να φύγουν οι Τουρκοκύπριοι της γειτονικής κοινότητας των Μαντριών, οι ίδιοι με κανέναν τρόπο δεν ήθελαν να φύγουν γιατί ζούσαν ειρηνικά με τους ελληνοκυπρίους της Αναρίτας. Η αύξηση του πληθυσμού της Αναρίτας σε 420, που σημειώθηκε το 1976, όταν ύστερα από την Τουρκική εισβολή είχε δεχτεί πρόσφυγες, δεν διατηρήθηκε.

Ο Περικλής Μιχαηλίδης 1887 αναφέρει πως η Αναρίτα διέθετε σχολείο, όταν άλλα σχετικά μεγάλα χωριά της Πάφου με περισσότερο πληθυσμό (Κονιά, Λετύμπου, κλπ.) δεν είχαν σχολείο, στο κεφάλαιο «Χωρία επίσημα και τα οποία έχουσι σχολεία». Όμως αργότερα εξ αιτίας της απουσίας οικονομικής πολιτικής εκ μέρους της αποικιοκρατίας, τα χωριά της Κύπρου ίδιαίτερα της Πάφου, περιήλθαν σε δυσχερέστατες καταστάσεις.

Ο Τζέφρυ (1918) εγκωμιάζει τα «μικρά τυριά» της Αναρίτας καθώς και τις εκκλησίες της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Ονησιφόρου. Ο Γκάννις αναφέρεται στο ερειπωμένο μοναστήρι του Αγίου Ονησιφόρου, που βρίσκεται κοντά στο χωριό. Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή του Αγίου Ονησιφόρου και της Αγίας Μαρίνας, μπορείτε να βρείτε στη σχετική σελίδα με τις Εκκλησίες / Εξωκλήσι.

Ιστορικές πηγές για την ιστορία της Αναρίτας πριν από τη φραγκοκρατία δεν έχουμε όμως με την βοήθεια των τοπωνυμίων μπορούμε σε κάποιο βαθμό να την ανιχνεύσουμε.

Σύμφωνα με την παράδοση στην τοποθεσία Βασιλίνα στα σύνορα του χωριού Φοίνικα ήταν το βασίλειο των Φοινίκων. Ο Φοίνικας μαζί με τα χωριά Αγία Ειρήνη, Ανώγυρα, Πλατανισσό και Καλογιαννάκια αποτελούσαν την commendaria della Finicha (ανώτερη στρατιωτική διοίκηση του Φοίνικα), που ανήκε ως το 1313 στους Τεμπλιώτες ιππότες και ύστερα πέρασε στους Σπιταλιώτες.

Ανασκαφές συστηματικές δεν έγιναν ακόμα στην Αναρίτα και τα επιφανειακά ευρήματα δεν φτάνουν πιο πέρα από τους ελληνιστικούς χρόνους. Οι αρχαιολόγοι όμως δεν αποκλείουν από μελλοντικές ανασκαφές να ανακαλυφθούν αρχαιότερα ευρήματα, μιας και η Αναρίτα βρίσκεται σε περιοχή που κατοικήθηκε από πολύ παλιά εποχή. Τα γειτονικά Κούκλια, το βασίλειο της Παλαίπαφου, από ανασκαφές διαπιστώθηκε ότι κατοικήθηκαν από τη μυκηναϊκή εποχή, και πιο πάνω στο χωριό Σουσκιού βρέθηκαν οικισμοί, που φτάνουν στη χαλκολιθική εποχή.

Το τοπωνύμιο Τρομάρχης που είναι η Βυζαντινή λέξη τουρμάρχης, μαρτυρεί τη βυζαντινή παρουσία στην περιοχή, όπως και το τοπωνύμιο Μονοδέντρης μας θυμίζει τη Βυζαντινή λέξη Μονοδένδριον. Με τη Βυζαντινή παράδοση συνδέει την Αναρίτα και η λατρεία του αγίου Ονησιφόρου, που μια χειρόγραφη ακολουθία ονομάζει «Αναρήτιδος καύχημα και Πάμφου αγλάισμα».

Ο Jack C. Goodwin στο Τοπωνυμικό της Κύπρου συνδέει την ίδρυση του χωριού, με την ύπαρξη του μοναστηριού του Αγίου Ονησιφόρου, που μερικά ερείπια του διατηρούνται ακόμα κοντά στην εκκλησία του. Πότε κτίστηκε το μοναστήρι και πότε διαλύθηκε δεν είναι ακριβώς γνωστό, η Αναρίτα όμως αναφέρεται στους χάρτες των τελευταίων μεσαιωνικών χρόνων. Ο Νέαρχος Κληρίδης γράφει ότι η Μητρόπολη Πάφου πούλησε στους χωρικούς τα χωράφια του μοναστηριού ύστερα από τη διάλυση του.

Με τη Φραγκοκρατία συνδέονται τα τοπωνύμια Ελιά του Βράγκου και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα Λιζάτα.

Τα τοπωνύμια που συνδέονται με την Τουρκοκρατία, μαρτυρούν την καταπίεση των χριστιανών από τους Τούρκους. Οι Καραμάνοι είναι τοποθεσία όπου στρατοπέδευσαν οι άγριοι άτακτοι κάτοικοι της Καραμανιάς (Μ. Ασία), που η Πύλη έστελλε, για να τρομοκρατούν και να κρατούν σε υποταγή τους χριστιανούς. Και άλλα τοπωνύμια φανερώνουν τις μεγάλες ιδιοκτησίες που είχαν οι Τούρκοι στην περιοχή.

Η Αναρίτα με την εργατικότητα των κατοίκων της και τη συμβολή του εύφορου φυσικού περίγυρού της, παρά την καταπίεση της τουρκοκρατίας και των τσιφλικάδων της αναδείχτηκε σε σημαντικό γεωργικό, ιδιαίτερα κτηνοτροφικό γαλακτοκομικό χωριό.

Ο George Jeffrey γράφει ότι η Αναρίτα φημίζεται για τα μικρά τυριά της και ο Jack C. Goodwin για την αναρή της. Κάθε Σαββατοκυρίακο η Αναρίτα μεταβαλλόταν σε εμπορικό κέντρο, όπου έρχονταν οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών, για να αγοράσουν ζώα και τα εκλεκτά γεωργικά και γαλακτοκομικά προϊόντα της.

Η ετυμολογία του ονόματος του χωριού Αναρίτα δεν είναι επακριβώς γνωστή. Ο Jack C. Goodwin (Α Toponymy of Cyprus), το συσχετίζει προς την αναρή, το κυπριακό αυτό είδος τυριού, η απλοϊκή όμως αυτή εξήγηση δεν γίνεται επιστημονικά αποδεκτή. Το δε όνομα Αναρήτις που αναφέρεται στην ακολουθία του Αγίου Ονησιφόρου, θεωρείται ότι το έπλασε ο συγγραφέας της ακολουθίας. Πλαστό από κάποιο δάσκαλο θεωρείται και το λόγιο Αναβρύτα (αναβλύζω), που πέρασε στη λαϊκή παράδοση. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή πριν πολλά χρόνια, επειδή ανάβλυζαν από παντού νερά, καταρχήν η ονομασία του χωριού ήταν Αναβρύτα και στη συνέχεια με το πέρασμα του χρόνου έγινε Αναρίτα.

Ο Mas Latrie χρησιμοποιεί την ονομασία Anarista αντί Αναρίτα, στη σελίδα 256 του τρίτου τόμου του Histoire de l’ ile Chypre και την ονομασία Anarrida, στη σελίδα 512 του ίδιου τόμου. Σε παλαιούς χάρτες το χωριό είναι σημειωμένο ως Anarit.

Πιο σύμφωνη με τους γλωσσικούς κανονισμούς των τοπωνυμίων είναι η γνώμη ότι το όνομα Αναρίτα, προήλθε από το Ενορίτης, όπως η ονομασία ένός άλλου χωριού της επαρχίας Πάφου, της Αρχιμανδρίτας, που προήλθε από το Αρχιμανδρίτης.

Η λέξη ενορία είναι βυζαντινή και σημαίνει εκκλησιαστική περιφέρεια. Στη φράγκικη περίοδο, που είχε αποκτήσει και διοικητική σημασία, λεγόταν ανορία και ως φυσικό επακόλουθο, ο ενορίτης έγινε ανορίτης. Το προθεματικό α προήλθε από συνεκφορές ονοματικές όπως τα ομμάτια – ταμμάτια – αμμάτια, ή ρηματικές, όπως, θα ερωτώ – θαρωτώ – αρωτώ. Με τον καιρό η προσθήκη του α στην αρχή πολλών λέξεων γινόταν ως συμπληρωματικό στολίδι. Με την αφομοίωση το ανορίτης έγινε αναρίτης. Ο σχηματισμός της πρόθεσης ανα στην αρχή των λέξεων προήλθε από επίδραση της ύπαρξης πολλών λέξεων με πρώτο προσθετικό την πρόθεση αυτή. Στη συνέχεια όταν συνοικίστηκε η κώμη, γιατί η κώμη, ήταν η πρώτη ονομασία των συνοικισμών, προτού γίνει η λέξη χωριό, από το εις τον ανορίτην έγινε εις την Αναρίταν, υπερίσχυσε δηλαδή το γένος της λέξης κώμη. Όπως ονομάστηκε και η Αρχιμανδρίτα όταν πέθανε ο Αρχιμανδρίτης. Το ίδιο έγινε και σε παρόμοιες περιπτώσεις: από το εις τον Μορφίτην έγινε Ομορφίτα, από το εις τον Μουσουλίτην έγινε Μουσουλίτα κ.α.